VUB en ULB gaan op zoek naar het oudste ijs op aarde

Glacioloog en gletsjerspecialist Harry Zekollari, die nu nog als onderzoeker verbonden is aan ETH Zürich en de ULB, komt vanaf volgend academiejaar voltijds onderzoek doen aan de VUB.

Tijdens de Belgische winter van 2024-2025 gaat hij samen met collega’s van het Laboratoire Glaciologie van de ULB op zoek naar het oudste ijs op aarde.

Hij hoopt dat te vinden in de buurt van de Belgische Prinses Elisabethbasis op Antarctica.

“Dat oude ijs is belangrijk voor heel wat onderzoek”, zegt Brusselaar Zekollari. “Er zitten in de minuscule luchtbellen in het ijs kleine hoeveelheden van de aardatmosfeer gevangen van honderdduizenden, soms miljoenen jaren geleden. Bovendien kunnen we nu, aan de hand van de heel nauwkeurige massaspectrometers van de onderzoeksgroep AMGC van de VUB, op zoek naar alle mogelijke isotopen die aanwezig zijn in het ijs. Die isotopen kunnen onder andere helpen om het ijs te dateren.”

Het oudste tot nu gevonden ijs is opgeboord door de Amerikanen. Het is naar schatting 2,7 miljoen jaar oud maar is niet gevonden in een continue boorkern. Twintig jaar geleden werd met de EPICA Core ijs aangeboord tot 800.000 jaar oud, deze keer wel in eenzelfde boorkern met ijs bevat vanaf het heden. “Dat is dan wel een boorkern van meer dan 2,5 kilometer lang”, zegt Zekollari.

“Voor zo’n onderneming heb je miljoenen euro’s nodig, alleen al voor de logistiek, en die hebben we niet, ook al kunnen we rekenen op de financiële steun van BELSPO. De periode die ons vooral interesseert is die van 800.000 tot 1,2 miljoen jaar geleden. Toen was er sprake van een klimaatverandering, midden in de ijstijden. Als we ijs uit die periode kunnen vinden, dan zullen we heel wat data kunnen verzamelen over de klimaatsveranderingen die in die periode hebben plaatsgevonden en over hun invloed op het leven op aarde. Maar lang en diep boren zit er bij ons niet in, omdat we de middelen niet hebben.

Dus moeten we creatief zijn en out of the box denken. Wij gaan daarom op zoek naar heel oud ijs dat dicht bij het oppervlak ligt. We laten ons daarbij gidsen door de meteorieten die door VUB-meteorietenspecialist Steven Goderis en zijn team zijn gevonden tijdens hun expedities naar de Zuidpool van de afgelopen jaren. Zij slaagden erin om voor een aantal van die meteorieten te dateren wanneer die op de aarde terecht kwamen. Sommige exemplaren, die op zogenaamd oud blauw ijs gevonden zijn, kwamen meer dan honderdduizend jaar geleden op Antarctica terecht.

Die zijn, samen met heel oud ijs, naar boven gedreven door ondergrondse stromingen in het ijs. Door het reliëf van het gebergte op de zuidpool kan ijs van onder terug naar boven worden gestuwd. Wij hopen in een straal van honderd kilometer rond onze basis voldoende plekken te monitoren voor een eenmalige boring.

We gaan tijdens een eerste campagne een aantal vindplaatsen van dat blauwe ijs dateren en daar dan de beste locatie uit selecteren voor een boring tijdens een volgende campagne. We hopen dat we met een boring van twee-tot driehonderd meter diep al in voldoende oud ijs terecht zullen komen.”

Volgens Zekollari kan dat voor een budget van nauwelijks enkele procenten van een diepe boorcampagne. Tijdens hun eerste campagne willen de onderzoekers ijs meenemen voor verdere analyse en datering in het labo.

Die dateringen kunnen deels gebeuren aan de hand van een aantal geologische gebeurtenissen uit het verleden, zoals grote vulkaanuitbarstingen waarvan de datering gekend is, en waarvan sporen zijn achtergebleven in het ijs, deels ook aan de hand van de aanwezigheid van isotopen waarvan we de halveringstijd kennen.

“Verder moeten we proberen om de dikte van het ijs te achterhalen, hetgeen een grote invloed heeft op de ijsvloei en dus op de leeftijd van het ijs”, aldus Zekollari. “Dat kan aan de hand van radarsystemen die elektromagnetische golven reflecteren, vergelijkbaar met hoe we de zeebodem in kaart brengen. Daarbovenop gaan we werken met modellen die de ijsvloei kunnen simuleren. Daarbij zullen we gebruik maken van onze expertise met het simuleren van ijsvloei van gletsjers.”

Zekollari werkt tot oktober als postdoctoraal onderzoeker en lecturer aan het Laboratory of Hydraulics, Hydrology and Glaciology (VAW) aan de Zwitserse ETH Zurich.

Vanaf oktober wordt hij Research professor aan de Vrije Universiteit Brussel op het Department of Hydrology and Hydraulic Engineering

Willy Ysewijn NNieuws.